Η αιώνια σύγκρουση του στείρου ακαδημαϊσμού και της καινοτομίας:
Για την δικαίωση του Αρίσταρχου του Σάμιου χρειάστηκαν μόλις … 15 αιώνες
Για την δικαίωση του Πέτρου Ζωγράφου και των συνεργατών του χρειάστηκαν μόλις… 5 χρόνια

Με αφορμή την δικαίωση του Πέτρου Ζωγράφου και των συνεργατών του

Κλεάνθης Γρίβας
18 Μαϊου 2021

Χρειάστηκαν μόλις 5 χρόνια για να δικαιωθεί η εργασία του Πέτρου Ζωγράφου και των συνεργατών του, οι οποίοι με την συμπαράσταση της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών (ΕΕΦ) και ορισμένων που διείδαν τη σημασία του έργου τους, έδωσαν μια μάχη στο πλαίσιο της αιώνιας σύγκρουσης μεταξύ της καινοτομίας και στείρου ακαδημαϊσμού που είναι, δυστυχώς, συνήθης στην ιστορία της επιστήμης.

Χρειάστηκαν περίπου 15 αιώνες, για να ανατραπεί η κυρίαρχη γεωκεντρική θεωρία του Πτολεμαίου (100-160/170 μ.Χ.), από την ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου (1472-1543) και του Γαλιλαίου (1564-1642).

Η ηλιοκεντρική θεωρία πρωτοδιατυπώθηκε από τον Αρίσταρχο τον Σάμιο (310-230 π.Χ.), τον πρώτο επιστήμονα και μαθηματικό (μετά τους Πυθαγόρειους) που πρότεινε το ηλιοκεντρικό μοντέλο του Ηλιακού Συστήματος, θέτοντας τον Ήλιο και όχι τη Γη, στο κέντρο του γνωστού Σύμπαντος.

Αλλά, η αντίθεση της αυθεντίας του Αριστοτέλη (384 – 322 π.Χ.) στην ηλιοκεντρική θεωρία έπαιξε ρόλο στην περιθωριοποίηση του Αρίσταρχου του Σάμιου (310-230 π.χ.) και στην καθιέρωση της γεωκεντρική θεωρίας του Πτολεμαίου (100-160/170 μ.Χ.), η οποία, εν συνεχεία, επιβλήθηκε ως κυρίαρχο δόγμα λίγους αιώνες μετά τη διατύπωσή της, όταν την εγκολπώθηκε η Καθολική Εκκλησία, με αποτέλεσμα η αμφισβήτησή της από οιονδήποτε να συνεπάγεται διώξεις από την εκκλησιαστική αστυνομία (Ιερή Εξέταση), φυλάκιση, βασανιστήρια ή θάνατο στην πυρά.

Περίπου δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα, τον 15ο και 16ο αιώνα, η σκυτάλη της ηλιοκεντρικής θεωρίας πέρασε στον από τον Αρίσταρχο στον Κοπέρνικο (1473-1543) και τον Γαλιλαίο (1564-1642), οι οποίοι, θα αναλύσουν το ηλιοκεντρικό σύστημα, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, έχοντας να αντιμετωπίσουν μια εκκλησιαστική «αστυνομία της σκέψης και του λόγου» (την Ιερή Εξέταση), φαινόμενο που ενυπάρχει με διάφορες μεταλλαγές σε όλες τις μεταγενέστερες εποχές μέχρι σήμερα.

Το κορυφαίο έργο του αναγεννησιακού μαθηματικού και αστρονόμου Κοπέρνικου (1473-1543), «De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI» («Έξι Βιβλία για τις Περιστροφές των Ουράνιων Σφαιρών»), πρωτοεκδόθηκε στη Νυρεμβέργη το 1543 και εντάχθηκε στον «Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων» (Index Librorum Prohibitorum) της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας το 1616, όπου παρέμεινε μέχρι τοι 1835.

Ο Ιταλός φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος και φιλόσοφος, Γαλιλαίος Γαλιλέι (1564-1642), που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιστημονική επανάσταση και πέρασε στην ιστορία τόσο για το έργο του όσο και για την τόλμη του να αντιπαρατεθεί στις παραδεκτές «διδασκαλίες» της εποχής του, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα να θεωρηθεί ως αιρετικός και να συγκρουστεί με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Το έργο του «Διάλογος περί των δύο Μεγίστων Συστημάτων του Κόσμου», δημοσιεύθηκε το 1632 και το 1633 κλήθηκε να δικαστεί από το Ιεροδικείο στη Ρώμη. Η στάση του προβάλλεται ως παράδειγμα υπεράσπισης της ελευθερίας της σκέψης και της επιστημονικής έρευνας απέναντι στην εξουσία. Αποκαταστάθηκε το… 1992 από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’. Μόλις τρεισήμισι… αιώνες μετά την δίκη του και την καταδίκη των ιδεών του.

Όπως το θέτει με εξαιρετικά ο Άρθουρ Καίσλερ, ένας από τους σημαντικότερους διανοητές του 20ου αιώνα:

Η αδράνεια του ανθρώπινου μυαλού και η αντίδραση στην καινοτομία, εκδηλώνεται καθαρότερα όχι (όπως θα περίμενε κανείς) στις αμόρφωτες μάζες που επηρεάζονται γρήγορα έτσι και αιχμαλωτιστεί η φαντασία τους, αλλά στους επαγγελματίες της γνώσης που έχουν επενδύσει στην παράδοση και το μονοπώλιο της γνώσης.

Η καινοτομία είναι ένα δίκοπο μαχαίρι για τις ακαδημαϊκές μετριότητες. Βάζει σε κίνδυνο το αμφίβολο κύρος τους και προκαλεί τον βαθύτερο φόβο μήπως γκρεμιστεί το, με τόσους κόπους χτισμένο πνευματικό οικοδόμημα.

Από τον Αρίσταρχο μέχρι τον Δαρβίνο και τον Φρόιντ, οι ακαδημαϊκοί υπήρξαν πάντοτε, μια κατάρα για τη μεγαλοφυΐα. Μέσα στους αιώνες έχουν παρατάξει μια στερεή και εχθρική φάλαγγα από σχολαστικές μετριότητες.

Ήταν αυτοί (και όχι ο πάπας Παύλος Γ’) η απειλή που είχε τρομοκρατήσει τον κληρικό Κοπέρνικο σε ισόβια σιωπή. Στην περίπτωση του Γαλιλαίου αυτή η φάλαγγα έμοιαζε περισσότερο με οπισθοφυλακή. Αλλά με μια οπισθοφυλακή πάντοτε σταθερά ταμπουρωμένη πίσω από ακαδημαϊκές έδρες και άμβωνες ιεροκηρύκων…

Α. Koestler: Οι Υπνοβάτες (Χατζηνικολή, 1975, σελ. 315)

Από το «μόλις 15 αιώνες» στο «μόλις 5 χρόνια». Κάτι είναι κι αυτό…